نام تجاری گیاه:

Clove

نام علمی گیاه:

(L.) Merr. and L.M. Perry Syzygium aromaticum

تاریخچه:

 میخک از غنچه گل خشک شده درخت همیشه سبز Syzygium aromaticum تهیه می شود. اگرچه این درخت بومی جزایر مالوکا در اندونزی است، اما میخک ها به طور طبیعی در هند، تانزانیا، سریلانکا، برزیل و ماداگاسکار رشد می کنند. بیش از ۲۰۰۰ سال، از میخک و روغن آن در طب سنتی هندی و چینی استفاده شده است. در قرن چهارم، بازرگانان عرب شکوفه های میخک را به اروپا آوردند. در طول قرن های هفتم و هشتم میلادی در اروپا، از میخک به عنوان نگهدارنده مواد غذایی استفاده می شد. امروزه، در بسیاری از خانه ها از میخک به عنوان ادویه استفاده می کنند و شواهد نشان می دهند که استفاده از آنها به عنوان یک داروی درمانی در برابر ارگانیسم های مضر همچنان رو به رشد است.

خواص

۱- تقویت حافظه

در سال ۲۰۱۱، اثر میخک بر یادگیری، حافظه و کاهش استرس اکسیداتیو در موش های آزمایشگاهی، بررسی و نتایج آن در مجله Planta Medica منتشر شد. استرس اکسیداتیو با سنجش سطح مالون دی آلدئید (MDA) و گلوتاتیون کاهش یافته (GSH) در مغز ارزیابی شد. درمان اولیه با روغن میخک به میزان ۰/۱و ۰/۰۵ (میلی لیتر/کیلوگرم) به مدت سه هفته، به طور معنی داری تأخیر در یادگیری را کاهش داد. بنابراین مصرف روغن میخک می تواند با کاهش استرس اکسیداتیو، کم شدن حافظه ناشی از اسکوپولامین را ترمیم کند.

۲- بهبود عملکرد کبد

اختلال در عملکرد انسولین در بیماران دیابتی، منجر به افزایش تولید گلوکز کبدی میشود. مطالعات اخیر اثر گیاهان بر افزایش جذب گلوکز به سلولهای چربی (مشابه عمل انسولین) را نشان داده اند. بر اساس نتایج پژوهشی در سال ۲۰۰۵، عصاره میخک از طریق کاهش بیان ژن آنزیم های فسفوانول پیروات کربوکسی کیناز (PEPCK) و گلوکز ۶- فسفاتاز (G6Pase)، عملکردی مشابه انسولین در سلولهای کبدی و سلولهای تومور کبد دارد. آنالیزهای بیشتر نشان می دهند که میخک و انسولین به شیوه ای مشابه، بیان بسیاری از ژن های مشابه را تنظیم می کنند. این نتایج، بر نقش بالقوه ترکیبات مشتق شده از میخک به عنوان عوامل شبه انسولین تاکید دارند.

۳- افزایش میل جنسی

در سال ۲۰۱۳، اثر بهبود دهنده روغن اسانس میخک بر باروری رت های نر که در معرض منگنز قرار داده شده بودند بررسی و نتایج آن در مجله Advances in Sexual Medicine به چاپ رسید. بر اساس نتایج، عصاره روغن اسانس میخک، سبب بهبود غلظت اسپرم و ناهنجاری مرفولوژیکی ناشی از منگنز شد. همچنین در سال ۲۰۰۴ در پژوهشی که نتایج آن در مجله BMC Complementary and Alternative Medicine منتشر شد، عصاره میخک به میزان قابل توجهی رفتار تولید مثلی و میل جنسی موش های آزمایشگاهی را بهبود داد. البته شایان ذکر است که در تحقیقی در مجلهFood and Chemical Toxicology ، اثر سه غلظت عصاره میخک (۱۵ ، ۳۰ و ۶۰ میلی گرم / کیلوگرم وزن بدن) بر عملکرد بیضه موش های آزمایشگاهی در یک چرخه اسپرماتوژنز (۳۵ روز) بررسی شد و نتایج نشان داد غلظت پایین تر (۱۵ میلی گرم) عصاره باعث افزایش فعالیت ۱۷β-HSD (آنزیم مبدل آندروستندیون به هورمون تستوسترون) و Δ۵ ۳β-HSD (آنزیم کاتالیزکننده بیوسنتز پروژسترون) و سطح سرمی تستوسترون شد، ولی دوزهای بالاتر عصاره (۳۰ و ۶۰ میلی گرم)، سبب کاهش موارد مذکور و کاهش تولید روزانه اسپرم شد. با توجه به این نتایج، محققان، توصیه می کنند در مقدار مصرف میخک جهت تقویت میل جنسی، احتیاط لازم در نظر گرفته شود.

۴- ضد میکروب

نتایج تحقیقی در مجله Journal of Applied Toxicology در سال ۲۰۰۵ نشان داد که روغن میخک منجر به حفاظت موش های آزمایشگاهی در برابر بیماری آفلاتوکسیکوزیس (ناشی از قارچ آفلاتوکسین) می شود. بر اساس اطلاعات منتشر شده در مجله Journal of Natural Products، ترکیبات میخک باعث مهار فعالیت عوامل بیماری زای دهان می شوند. در این پژوهش، فلاون ها، کامفرول و میریستینِ عصاره متانولی میخک فعالیت مهارکنندگی در برابر پاتوژن های P. gingivalis و P. intermedia نشان دادند. همچنین اثر عصاره استخراج شده میخک بر موش آلوده به ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ (HSV-1) مورد مطالعه قرار گرفت و نتیجه آن در مجله Journal of Dermatological Science منتشر شد. دوز خوراکی (۷۵۰ میلی گرم / کیلوگرم در روز) از این عصاره به مدت ۱۰ روز، از پیشرفت و عود بیماری HSV-1 جلوگیری کرد و شیوع التهاب و سرخی پوست را نسبت به گروه کنترل کاهش داد.

۵- ضد سرطان

بر اساس مطالعه منتشر شده در مجله Journal of Natural Products ، ترپن های میخک منجر به جداسازی پنج ترکیب فعال به نام های بتا کاریوفیلن، بتا کاریوفیلن اکسید، آلفا هومولن، آلفا هومولن اپوکسید I و اوژنول شدند. این ترکیبات سبب افزایش فعالیت آنزیم سم زدای گلوتاتیون S – ترانسفراز در کبد و روده کوچک موش شدند. دلیل خاصیت ضد سرطانی میخک را اثر آن بر القاء سم زدایی آنزیم ها و مهار مواد سرطان زای شیمیایی دانسته اند.

مواد موثر

فنیل‌پروپانوئیدها مانند کارواکرول، تیمول، اوژنول و سینامالدئید؛ ترکیبات فنلی مانند گالیک اسید و مشتقات آن، هیدروکسی بنزوئیک اسیدها، کافئیک، فرولیک، سالسیلیک و هیدروکسی سینامیک اسیدها؛ فلاوونوییدها مانند کامپفرول و کوئرستین.

دانستنی ها

نام این ادویه میخی شکلِ قهوه ای و سخت، از واژه لاتین clavus به معنی “میخ” گرفته شده است.
اسانس استخراج شده از شکوفه های خشک شده میخک در صنایع عطرسازی و طعم دهنده ها و چاشنی ها استفاده می شود.
کاربرد جدید میخک، استفاده از آن به عنوان “عامل از بین برنده لارو حشرات” است.
۲۰۰۰ سال پیش چینی ها برای رفع بوی بد دهان از انواع میخک ها استفاده می کردند و هر شخصی که با امپراطور ملاقات داشت ملزم به جویدن میخک بود.

حد مصرف مجاز

مصرف روغن اسانس میخک در غلظت های کم تر از ۱۵۰۰ میلی گرم/ کیلو گرم به طور کلی ایمن شناخته شده است. از طرف دیگر، بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO) مقدار روزانه قابل قبول میخک ۲/۵ میلی گرم/کیلو گرم (به ازاء وزن فرد) است.

بهترین زمان مصرف

۱ تا ۲ ساعت قبل یا بعد از غذا

عوارض جانبی

استفاده مکرر از روغن میخک در دهان یا روی لثه می تواند به لثه ها، مغز دندان، پوست و غشاهای مخاطی آسیب زند.
روغن میخک حاوی یک ماده شیمیایی به نام اوژنول است که به نظر می رسد سرعت لخته شدن خون را کاهش می دهد. ممکن است مصرف روغن میخک باعث خونریزی در افراد مبتلا به اختلالات خونریزی شود.
ممکن است روغن میخک باعث خونریزی در حین و یا بعد از عمل جراحی شود. حداقل ۲ هفته قبل از عمل جراحی از میخک استفاده نشود.
در کودکان، مصرف روغن میخک از طریق دهان مضر است و می تواند منجر به عوارض جانبی شدید مانند تشنج، آسیب کبدی و عدم توازن مایعات در بدن شود.
در دوران بارداری یا شیردهی از مصرف آن اجتناب شود.

تداخل های دارویی احتمالی

داروهایی که سرعت لخته شدن خون را کاهش می دهند (داروهای ضد انعقاد/ضد پلاکت) با میخک تداخل دارند. مصرف روغن میخک همراه با داروهایی که لخته شدن را کند می کنند، ممکن است احتمال کبودی و خونریزی را افزایش دهد. میخک حاوی اوژنول است. اوژنول بخشی از میخک است که ممکن است لخته شدن خون را کاهش دهد. برخی از داروهایی که سرعت لخته شدن خون راکاهش می دهند عبارتند از آسپرین، کلوپیدوگرل، دیکلوفناک ، ایبوپروفن، ناپروکسن، دالتپارین، اِنوکساپارین، هپارین، وارفارین.

کاربرد در طب قدیم

از گذشته دور، میخک کاربرد دارویی و آشپزی داشت. روغن آن به عنوان یک خلط‌ آور و ضد تهوع و استفراغ با نتایج بالینی متناقض استفاده می شده است. میخک یک درمانگر سنتی برای تسکین درد دندان، درد گوش، فشار خون، درد ناشی از سوختگی و زخم ها است. در طب سنتی چین، میخک به نام “ding xiang” یا “ادویه ی میخی شکل” شناخته شده است و برای درمان سوء هاضمه، تهوع، استفراغ و عفونت مورد استفاده قرار می گیرد. از میخک برای کاهش درد دندان استفاده می شود. در مناطق گرمسیری آسیا میخک برای درمان عفونت های گوناگون مانند مالاریا، وبا و سل استفاده می شد.